Το τεχνητό χιόνι είναι η πιο διαδεδομένη από τις στρατηγικές που έχει αναπτύξει ο κλάδος του χειμερινού τουρισμού για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, χωρίς όμως να είναι η μοναδική και πάντα η πιο αποτελεσματική απάντηση στο πρόβλημα των θερμών χειμώνων. Ούτε και η κλιματική αλλαγή είναι ο μόνος και αποκλειστικός λόγος για την εξάπλωση των εγκαταστάσεων τεχνητού χιονιού!
Ο χειμερινός τουρισμός είναι εξαιρετικά ευαίσθητος στην κλιματική αλλαγή και δίκαια χαρακτηρίζεται σαν το “καναρίνι στο ανθρακωρυχείο – the canary in the coalmine”, αφού είναι ο τομέας που πρώτος βιώνει τις δυσμενείς συνέπειες από την άνοδο της μέσης πλανητικής θερμοκρασίας. Η κλιματική αλλαγή είναι θανάσιμη απειλή για τα χιονοδρομικά κέντρα που βρίσκονται σε χαμηλά υψόμετρα ή μικρά γεωγραφικά πλάτη. Λόγω της γεωγραφικής θέσης της χώρας, τα Ελληνικά χιονοδρομικά ευρίσκονται σε μικρό γεωγραφικό πλάτος· επιπλέον οι μισές από τις πίστες τους εκτείνονται σε σχετικά χαμηλά υψόμετρα. Οι εμπλεκόμενοι στον κλάδο της χιονοδρομίας – χιονοδρομικά κέντρα, χιονοδρόμοι, πολιτεία, κλπ. – έχουν στη διάθεσή τους, καθένας στον τομέα ευθύνης του, και μια σειρά μέτρων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής (Σχήμα 1).
Σχήμα 1: Μέτρα παρέμβασης προς αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής
Οι χιονοδρόμοι, αντιδρώντας στην κλιματική αλλαγή, αλλάζουν σταδιακά συνήθειες, προγραμματίζοντας το χρόνο και τον προορισμό των χειμερινών τους διακοπών με περισσότερη προσοχή, έχοντας πάντα τη δυνατότητα να στραφούν, αν θέλουν, σε άλλα εξίσου με το σκι συναρπαστικά σπορ. Τα ερευνητικά κέντρα και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης οφείλουν να ανταποκριθούν στις σύγχρονες ανάγκες των χιονοδρόμων για πιο μακροχρόνιες, πιο εξειδικευμένες και περισσότερο ακριβείς προγνώσεις καιρού.Η πολιτεία από τη δική της σκοπιά έχει καθήκον να υποστηρίξει τις επιχειρήσεις των χιονοδρομικών κέντρων, υλοποιώντας ευνοϊκές εργασιακές και δημοσιονομικές πολιτικές, στα πλαίσια τόνωσης της οικονομίας ορεινών και απομονωμένων περιοχών, όπως π.χ. κάνουν οι Ιταλοί στην περίπτωση του Livigno.
Για τις επιχειρήσεις των χιονοδρομικών οι πιο σημαντικές παρεμβάσεις είναι η παραγωγή τεχνητού χιονιού, και η βελτίωση των χιονοδιαδρόμων. Η βελτίωση των πιστών που περιλαμβάνει την εξομάλυνση και επέκτασή τους σε υψηλότερα υψόμετρα σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών χιονοκάλυψης και μακρύτερης σχετικά χιονοδρομικής περιόδου, υπόκειται σε φυσικούς και περιβαλλοντικούς περιορισμούς. Αφενός στα περισσότερα Ελληνικά βουνά έχουμε ήδη εξαντλήσει τα όρια ύψους, αφετέρου οι περιοχές γύρω από τις υψηλές κορυφές προστατεύονται από περιβαλλοντικά προγράμματα, όπως το δίκτυο Natura, που θέτουν αυστηρούς περιορισμούς σε μεγάλες και “σκληρές” παρεμβάσεις.Το τεχνητό χιόνι δεν είναι πάντως πανάκεια! Από το υψόμετρο των 1800 περίπου μέτρων και χαμηλότερα δεν μπορεί καν να αντισταθμίσει τις απώλειες λόγω τήξης του χιονιού. Το τεχνητό χιόνιαποτελεί μια βραχυπρόθεσμη ως μεσοπρόθεσμη λύση για υψόμετρα από 1900 m και πάνω, που σημαίνει ότι με τα σημερινά δεδομένα μόνο οι μισές από τις πίστες μπορούν να χαρακτηριστούν αξιόπιστες από πλευράς χιονοκάλυψης (Σχήμα 2). Αν το σενάριο ανόδου της μέσης πλανητικής θερμοκρασίας κατά 2oC μέχρι το τέλος του αιώνα (που είναι το καλό σενάριο!) επαληθευτεί, το υψόμετρο αξιόπιστης χιονοκάλυψης θα υποχωρήσει τόσο, που μόνο το ¼ των σημερινών πιστών θα παραμείνει αξιόπιστο. Αν χάσουμε το στόχο των 2oC, οι αλλαγές στο περιβάλλον και γενικότερα στον τρόπο ζωής θα είναι τόσο δραματικές, που η δυνατότητα χιονοδρομίας θα είναι το τελευταίο πράγμα που θα μας απασχολεί!Το τεχνητό χιόνι απαιτεί θερμοκρασίες κάτω από το μηδέν, είναι ενεργοβόρο και χρειάζεται μεγάλες ποσότητες φρέσκου νερού. Περιοριστικοί παράγοντες δεν είναι μόνο η αναμενόμενη λόγω κλιματικής αλλαγής αύξηση της θερμοκρασίας και κατά συνέπεια η μείωση της απόδοσης των συστημάτων παραγωγής τεχνητού χιονιού, αλλά και η πολύ πιθανή αύξηση της τιμής της kWh, με την προοδευτική εξάντληση της πρωτογενούς πηγής ενέργειας των ορυκτών καυσίμων και την επακόλουθη επιβολή υψηλότερων φόρων. Το κόστος ηλεκτρικής ενέργειας με τα σημερινά δεδομένα αντιστοιχεί στο 1/3 περίπου του συνολικού λειτουργικού κόστους για την παραγωγή τεχνητού χιονιού.
Σχήμα 3: Αλληλεπιδράσεις κατά τον προσδιορισμό κόστους και οφέλους για την παραγωγή τεχνητού χιονιού
Μια επένδυση τεχνητού χιονιού προϋποθέτει ενδελεχή μελέτη των τοπογραφικών, κλιματικών, υδρολογικών και άλλων περιβαλλοντικών δεδομένων, καθώς και εκτίμηση της απόκρισης των πελατών – χιονοδρόμων – σε θέματα αλλαγής τιμών (ελαστικότητα τιμής). Στο Σχήμα 3 απεικονίζεται η αιτιώδης συνάφεια των αλληλοεμπλεκόμενων παραγόντων που συνδιαμορφώνουν τη βιωσιμότητα μιας επένδυσης τεχνητού χιονιού.Τα αποτελέσματα μοντέλων προσομοίωσης δείχνουν ότι τα χιονοδρομικά κέντρα διατρέχουν τον κίνδυνο σημαντικής αύξησης των λειτουργικών τους εξόδων λόγω αναμενόμενης αύξησης του κόστους ηλεκτρικής ενέργειας, παρόλο που οι ώρες λειτουργίας τεχνητού χιονιού θα βαίνουν μειούμενες. Ο αριθμός επισκεπτών αναμένεται μακροχρονίως μειούμενος λόγω σταδιακής ελάττωσης του βάθους χιονιού. Η έλλειψη χιονιού θα πλήξει δριμύτερα τα χιονοδρομικά κατά τη διάρκεια των εορτών των Χριστουγέννων. Η ανάλυση εσόδων – εξόδων δείχνει ότι, προκειμένου να εξασφαλιστεί η οικονομική βιωσιμότητα, η αύξηση της τιμής του εισιτηρίου είναι αναπόφευκτη.Γίνεται η παραδοχή ότι η κίνηση του χιονοδρομικού είναι γενικά ανελαστική ως προς την τιμή του εισιτηρίου. Η προσομοίωση δείχνει ότι αν η ζήτηση επηρεάζεται από την τιμή του εισιτηρίου πάνω από ένα βαθμό, τότε καμία τιμολογιακή αναπροσαρμογή δεν θα είναι ικανή να σώσει την καταρρέουσα κερδοφορία του χιονοδρομικού. Με άλλα λόγια, αν οι χιονοδρόμοι δεν αντιδράσουν υποστηρικτικά, το παιγνίδι για τα χιονοδρομικά είναι χαμένο! Ο κλάδος του χειμερινού τουρισμού αντιμετωπίζει πάντα την πρόκληση να προσφέρει στην πελατεία του διέξοδα εξίσου δελεαστικά με το σκι, όπως είναι ο περιβαλλοντικός, κοινωνικός, πολιτιστικός τουρισμός, ο τουρισμός ευεξίας (ιατρικός, ιαματικός), περιπατητικές περιηγήσεις (winter hiking), καθώς και να προσελκύσει χιονοδρόμους εκτός σεζόν, στοχεύοντας ειδικές ομάδες όπως ζευγάρια χωρίς παιδιά, μοναχικούς καβαλάρηδες και συνταξιούχους!
Σχήμα 4: Παράγοντες που καθορίζουν την εξάπλωση του τεχνητού χιονιού
Η εξάπλωση του τεχνητού χιονιού στην Ευρώπη ακόμη και σε υψόμετρα 2000 – 2500 m δεν μπορεί να ερμηνευτεί αποκλειστικά με όρους κλιματικής αλλαγής, μπορεί όμως να εξηγηθεί στη βάση ενός αιτιολογικού πλαισίου, όπως αυτό του Σχήματος 4. Τα αίτια της εκτεταμένης χρήσης τεχνητού χιονιού αναζητούνται μέσα από ένα σύνθετο πλέγμα οικονομικών, τουριστικών και κλιματολογικών παραμέτρων και θα ήταν λάθος να τύχουν μονοδιάστατης ερμηνείας.Ένας από τους στόχους της τεχνητής χιόνωσης μπορεί να είναι π.χ. η δημιουργία βάσης ή υποστρώματος χιονιού λίγο πριν από την έναρξη της χιονοδρομικής περιόδου. Η έναρξη της χιονοδρομικής περιόδου, όπως και η λήξη της, πρέπει να είναι ημερολογιακώς προκαθορισμένες για οικονομικούς λόγους (προωθητικές ενέργειες, πώληση ετήσιων καρτών, προγράμματα συνεργασίας με άλλους φορείς, οργάνωση εκδηλώσεων, προγραμματισμός εποχικής εργασίας, κλπ.). Οι διακυμάνσεις του υετού όμως αντιμάχονται την επιδιωκόμενη προκαθορισμένη έναρξη. Άλλος λόγος που ωθεί τα χιονοδρομικά κέντρα στην τεχνητή δημιουργία βάσης χιονιού είναι η εξασφάλιση εγγυημένης αξιοπιστίας χιονοκάλυψης, που στα χαμηλότερα υψόμετρα καθίσταται προβληματική κυρίως λόγω της κλιματικής αλλαγής.Η εντατικοποίηση της τεχνητής χιόνωσης είναι ένας τρόπος για την καλύτερη αξιοποίηση των ημερών με χαμηλή θερμοκρασία. Η παραγωγή χιονιού ανά ώρα ενισχύεται με αύξηση της πυκνότητας των κανονιών χιονιού και με την άντληση μεγαλύτερων ποσοτήτων ύδατος. Έτσι ο χρόνος για τη δημιουργία υποστρώματος μπορεί να κατέλθει μέχρι και στις 50 ώρες λειτουργίας του συστήματος.Το σύστημα τεχνητού χιονιού μπορεί να καλύψει όλες τις πίστες ενός χιονοδρομικού κέντρου ταυτόχρονα ή διαδοχικά· είναι αυτό που ονομάζουμε ολοκληρωτική κάλυψη. Στα μεγαλύτερα χιονοδρομικά κέντρα, σε κάθε αναβατήρα, αντιστοιχεί τουλάχιστον μια πίστα καλυμμένη με τεχνητό χιόνι. Κινητήρια δύναμη είναι η επιδίωξη των χιονοδρομικών κέντρων και των χιονοδρόμων να εξασφαλίσουν εγγυημένη αξιοπιστία χιονοκάλυψης, που με τη σειρά της υποδαυλίζεται από δυο παρασκηνιακούς παράγοντες: τον ανταγωνισμό μεταξύ των χιονοδρομικών κέντρων και τις σύγχρονες τουριστικές τάσεις για ανθρωπογενή έλεγχο πάνω σε παραμέτρους που καθορίζουν την ελκυστικότητα μιας δραστηριότητας. Ένας χειμερινός προορισμός χρειάζεται την ολοκληρωτική κάλυψη με τεχνητό χιόνι για τη δημιουργία ελκυστικής εικόνας και τη διατήρησή της.Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι ένα ευρύ φάσμα συνθηκών ωθεί τα χιονοδρομικά κέντρα στην υιοθέτηση μεθόδων τεχνητής παραγωγής χιονιού, με αναπόφευκτη την επίδραση στα οικονομικά τους. Η συμπεριφορά των χιονοδρόμων θα είναι κομβικής σημασίας για τη βιωσιμότητα του κλάδου, στο σύνολό του, στο προσεχές μέλλον.
